پیێر بووردیۆ
و: هاوڕێ یوسفی
جیهانیبوونەوە قەدەر نیە، سیاسەتە. لەم ڕووەوە، سیاسەتی دژایەتیكردن لەگەڵ چڕبوونەوەی دەسەڵات لە جیهانیبوونەوەدا مومكین و ئەگەردارە. دەبێت ئەم ئاڵتێرناتیڤە نێونەتەوەیی بێت و لەهەردوو ئەزموونی یەكێتیەكان و بزووتنەوە تازە كۆمەڵایەتیەكان، كەڵك وەربگرێت.
زاراوە یان تێرمی "جیهانیبوونەوە" دەربڕی حەتمیەتی یاسا ئابووریەكانە. ئەمە پەچەیەكە بەسەر واقیعی سیاسیەوە. بەگشتی ئەمە واقیعێكی پارادۆكسیكاڵ و ناكۆكە كە پشتی بە سیاسەتی "سڕینەوەی سیاسەت" (depoliticisatio.) بەستووە.
هەڕەشەی ئەم سیاسەتە بەخشینی پێگیەكی كوشندەیە بەو هێزە ئابووریانەی هیچ چەشنە كۆنتڕۆڵ و سنووردارێتیەكیان بەسەرەوە نیە. ئەمە سیاسەتێكە ملكەچی دەوڵەتەكان و نەتەوەكان لەو هێزە كۆمەڵایەتی و ئابووریانەوە دەستەبەر دەكات كە "ئازاد"ی كردوون.
تێرمی "جیهانیبوونەوە" هاوكات ئەرێنی و نۆرماتیڤە. كۆی ئەو شتانەی گرتوویەتە خۆی بەدواهاتێكی بنەبڕانە، خورد و ورد، نەك لە حەتمیەتی ئابووری بەڵكو لە سیاسەتەوە هەیەتی و دەوڵەتانی لیبێڕاڵ و تانانەت سۆسیال دێمۆكراتەكانی زۆربەی وڵاتانی پێشكەوتووی ئابووریی ناچاركردووە دەست لە كۆنتڕۆڵی هێزە ئابووریەكان هەڵبگرن.
لەباشترین حاڵەتدا، ئەم هێزانەیان بەڕەڵا كردووە تا لە "پشتی پەردە"ی دامەزراوە گەورە نێونەتەوەییەكانی وەك ڕێكخراوی بازگانی جیهانی، یان تۆڕە چەندنەتەوەییەكانی وەك ئەو تۆڕەی پەنجا كۆمپانی چەندنەتەوەیی (multinational companies) پێكهێناوە چڕببنەوە و لەڕێگەیەكەوە سەرجەمی ڕەوشەكان و ئامرازەكان، بۆنموونە ڕەوشە یاساییەكان (including legal)، پڕۆسەی داسەپاندنی خواستەكانیان بخەنەكار.
سیاسەتێكی جیاواز
پێویستە ڕووبەڕووی ئەم سیاسەتی ناسیاسیكردنەوە و سڕینەوەی دەسەڵاتە ( disempowerment) ببینەوە. بۆ ئەم كارە پێویستە سیاسەتی بیركردنەوە و كردار( thought and action) بدۆزینەوە؛ سیاسەتێك كە هاوكات ڕووبەڕووە لەگەڵ بزووتنەوە سیاسیەكان و یەكێتیەكان لە نزیك سنوورە نەتەوەییەكاندا، توانای ئەوەی هەبێت خۆی بانتر لە دەوڵەتە نەتەوەییەكان گەڵاڵە بكات.
بەپلەی یەكەم، ئەم سیاسەتە كۆمەڵێك بەگژاچوونەوەی سیاسی درووستدەكات كە وادەردەكەوێت یەكتر وەلادەنێن، ئاشكرایە دەستەبەر نابن و بەرواڵەت ئەوەندەش هاوبەش نین، چ لەڕووی ڕەوشە زانستیەكەیانەوە و چ لەڕووی خەباتی سیاسی و باو و ئاشنایان لە ڕابردوودا.
دووهەم، ئەو ڕێكخراو و دامەزراوە بەهێزانەی ئەمڕۆ لەڕووی ئابووری و سیاسیەوە بەسەر جیهاندا باڵادەست و زاڵن لێكنزیكیەكی سەیر لەنێوان هەموو فۆرمەكانی سەرمایە_ ئابووری، سیاسی، سەربازی، كولتووری، زانستی و تەكنۆلۆژیك_ بەدیبهێنن كە توانای زاڵبوون و باڵادەستی بنچینەیی و بێوێنەی هێمایینی هەبێت بەسەر كۆی ڕێگە و ئامرازەكانی پەیوەندی كە لەڕێگەیانەوە هێزە دژبەرەكان ڕای خۆیان باس دەكەن.
پێویستە بەو ئەنجامە بگەین كە دەتوانین هەندێك ئامرازی پێویستی ئەم سیاسەتە لە ئاستی ئەورووپادا بدۆزینەوە ( لانیكەم تا ئەو شوێنەی ئینستیتویت و دامەزراوە ئابووریە ئەرووپیەكان كاریگەریەكی هۆ و بەرهۆییان لەسەر هێزە باڵادەستەكاندا هەیە لە ئاستی جیهانیدا). لەئەنجامدا، پێكهێنانی ئەورووپایەكی كۆمەڵایەتی یەكە، كە توانای ئەوەی هەبێت هێزە جۆراوجۆرەكان بەهەموو پۆلێنبەندیەكەوە لەپانتا نەتەوەیی و نێونەتەوەیەكان لەتەنیشت یەكتردا دابنێت و [خواستی یەكەمی] هەموو ئەو كەسانەیە كە خوازیاری خۆڕاگریەكی كاریگەرن دژی هێزە باڵادەستەكانی ئەم سەردەمە.
هاوكاری بەبێ ئەوەی ببین بە یەك
بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكان كە پێویستن بۆ خۆڕاگری بەهۆی ڕەگەكان، ئارەزووەكان و ئامانجە جۆراوجۆرەكان فرەچەشنن. جگە ئەمە ئەم بزووتنەوانە بەشێوەیەكی ئینكارنەكراو كۆمەڵێك [خاڵی] هاوبەشیان هەیە كە دەتوانین ناویان بنێین تایبەتمەندیە بنەماڵەییەكان.
بەپلەی یەكەم، ئەم بزووتنەوانە لەبەرئەوەی پتر بەدواهاتی ئینكاری فۆرمگەلی نەریتیی جووڵانەوەی سیاسین، بەتایبەت ئەوەی لە حیزبە كۆمۆنیستیەكانی چەشنی سۆڤیەتدا باو بووە. بەگشتی ئەم بزووتنەوانە دژی هەرچەشنە مۆنۆپۆل و پاوانكردنی ڕێكخراوەكەیان لەلایەن كەمینەیەكەوەن و بنەبڕانە پشتیوانی لە بەشداری ڕاستەوخۆی كۆی پشكدارن و بەشدارنی جۆراوجۆر دەكەن و جەغدی لێ دەكەنەوە و لەم ڕووەوە هاوشێوەی نەریتی [خەباتە] ڕزگاریبەخشەكانن.
ئەوان پتر حەزیان لەو فۆرمانەی سیاسەتە كە پاڵنەر و دنەی فەردیان لە پشتە و پابەندە بە ئامرازێكی سووك و كارامەوە كە دەرفەت و ئەگەری ئەوە بە ئەندامەكانی بدات چالاكیەكانی خۆیان كۆنتڕۆڵ بكەن ( خاڵی بەرامبەری ئەو ماشێنە حیزبیانەی خەباتەكەیان لەبەر سەركردایەتیی سیاسیە).
دووهەمین تایبەتمەندی هاوبەشی بزووتنەوە كۆمەڵایەتیەكان، شێوازی گونجاندنی لەپێشبوون [و گرینگی] پرسە كۆمەڵایەتیە دیاریكراوەكانی وەك ماڵ، پیشە و تەندرووستی و بێهداشتە.
سێهەم تایبەتمەندی باوی ئەم بزووتنەوانە تامەزرۆییانە بۆ كرداری ڕاستەوخۆ، ئەو حەز و ئارەزووەی دەبێت ناڕەزایەتیەكان و داواكاریەكان خۆیان لە كردە چەشنئاسا و تیپیكاڵەكاندا ڕەنگبدەنەوە كە كاریگەری ڕاستەوخۆیان هەیە لەسەر پانتاكە.
چوارەمین تایبەتمەندی و تایبەتمەندی هاوبەش ئەوەیە هاوبەستی و یەكێتی هێزی دنەدەر و بزوێنەری پاڵەكیە كە بوونی هەیە لە پشتەوەی بەشێكی گەورەتری ئەم بزووتنەوانەدا.
ئەم چەشنە هاوشێوەیی و وێكچوونانە لە ئامانجەكانی بزووتنەوە سیاسیە زۆر جیاوازەكاندا، ئەگەر لە یەكێتی تەواوەتیی بزووتنەوە جیاوازەكان بەو جۆرەی كە گرووپە خەبتكارە گەنجەكان جەخدی لێ دەكەنەوە، پێ لەسەر كەڵكداری جۆرێك هاودەنگی كردارەكان و خواستەكانی ئەم خەباتانە دەادەگرێت. ئەم جۆرە هاودەنگیە دەتوانێت تۆڕێك بێت كە بتوانێ بەشێوەیەك گرووپەكان و تاكەكان بخاتە تەنیشت یەكەوە كە هیچ گرووپێك بەسەر ئەویتردا زاڵ و باڵادەست نەبێت؛ تۆڕێك كە بتوانێت كۆی دەرفەتەكانی فرەچەشنی ئەزموونەكان، ئاسۆگەكان و بەرنامە و گەڵاڵەی گرووپەكان بگرێتە خۆی.
كاركردی سەرەكی ئەم تۆڕە بۆ بزووتنەوە ڕاستەوخۆ كۆمەڵایەتیەكان جگە كردە پەرتەوازە و جیاكان، دابینكردنی ئەو [شتەیە] كە ئەم خەباتانە یەكجارەكی بكەوێتە داوی تەنگەلانی تایبەتمەندیەكانی بزووتنەوە لۆكاڵیە تایبەتەكانەوە ( هاوكات كە خۆیان لە چڕبوونەوەی بۆرۆكراسی دبوێرن). كەڵكی ئەمە ئەوەیە دەسەڵاتی ئەوە بە گرووپەكان دەبەخشێت زاڵبن بەسەر ناهاودەنگی چركەساتە ئاشكرا و نادیارەكان و هەروەها فۆرمە هێور و لەسەرەخۆكانی بوون بۆ ڕێكخستنیان پێویستە.
هەموو تۆڕێكی لەم چەشنە دەبێت هەوڵبدات كۆمەڵێك ئامانجی هاوبەش پێناسە بكات كە بەرژەوەندیەكان و حەزی گرووپە جۆراوجۆرەكان بەریەك بكەون و یەكببڕن، كۆمەڵێك بەها كە جیا لەوەی تواناسازی و شێوازەكانی خۆی دادەسەپێنێت پێویستە كۆی ئەمانە قبووڵ بكەین و لە تەنیشت یەكتریان دابنێین.
بووژانەوەی یەكێتیەكان
سیاسەتی نیۆلیبێڕاڵی جیهانیبوونەوە دەستی هەبووە لە لاوازكردن و بێهێزكردنی یەكێتیەكانیشدا. نادەقبەستوویی و نەوەستانی بەشێكی گەشەكەر لە پیشەی كرێكاران و پەرەسەندنی دابینكردنی كۆمەڵایەتی لەنێوان گرووپگەڵێكی كەمتر لە هێزی كاردا، كاریگەریەكی لەمپەرئاسای داناوە لەسەر هەر چەشنە كردەیەكی یەكدەست و یەكپارچە.
ئەمە دەریدەخات بووژانەوەی كردەی یەكێتیەكان چەندە دژوار و چەندە ناچارەكی و حەتمیە. ئەمە پابەندە بە وەرچەرخانی بەرپرسیارێتی و هەڵسەنگاندنی دووبارەی مۆدێلی ڕاگوێستنی هەڵاوێردی بێمەرج و هەروەها داهێنانی تەكنیكە نوێكانە كە پێویستە بۆ جووڵاندنی هێزی كاری پارچە پارچە و كەرت كەرت، بێ دڵنیایی و دژوار.
وا ڕێكخراوێك دەتوانێت زاڵ بێت بەسەر ئەو تەفرەقە و ناكۆكیەی كە لە ئامانجەكان و نەتەوەكان و دابەشكاریی ناو بزووتنەوەكان و یەكێتیەكاندا بوونیان هەیە. دەبێت دانانی یەكێتیەكان لە دۆخی وتووێژ و باسی ئازاددا كاریگەریەكی ژیانبەخشی دوبارەی بكاتە سەریان.
بوونی تۆڕێكی بەردەوام و كارامەی نێونەتەوەیی دەبێت بوار بۆ پەرەسەندنی بزووتنەوەی یەكێتیی نێونەتەوەیی خۆش بكات؛ بزووتنەوەیەك كە واز لەو ڕێكخراوە فەرمیانەی نوێنەری یەكێتیەكانن دەهێنێت و كۆی كردەكانی ئەو بزووتنەوانەی سەرقاڵن بە دۆخی تایبەت و سنووردارەوە یەكدەخات و یەكپارچەیان دەكات.
كۆی ئەو سیاسەتانەی كە مەبەستی [وەستانەوە و] بەرچەكردارە بە جیهانیبوونەوە و خۆڕاگری دژی هەوڵدان بۆ "ناسیاسیكردنەوە"ی شێوازی حوكمڕانی و دەسەڵاتدارێتی، جگە پەرەسەندن و هاودەنگی بزووتنەوە نوێە كۆمەڵایەتیەكان و حەزكردن بە كار و چالاكی لە ئاستی ئەورووپادا، بووژانەوەی پانتا و بەستێنی نەریتیتری یەكێتیەكانیش گرینگە.
سەرچاوە: https://www.opendemocracy.net/democracy-vision_reflections/article_283.jsp
ئه‌م بابه‌ته 3674
جار خوێنراوه‌ته‌وه