سەرگۆڵ میرزایی

هیچ کەس و لایەنێک مافی ئەوەی نییە دەستی لە پێشێلکاری مافی کەسێکی دیکەدا بیت، لێبدات یان دەستڕێژی بکاتەسەر و یان لەدەرووی دەروونییەوە ئازاری بدات. بەپێی سەنەدی ٢٠٣٠ مافی مرۆڤ هەموو تاکە کەسێک مافی ئازاد ژیانی هەیە بەدوور لە ترس و هەڕەشە.

توندوتیژی دژی ژنان بابەتێکی جیهانی_سیاسی_کۆمەڵایەتی_ فەرهەنگییە و مەترسییە لەسەر ژنان لە هەر پۆست و پێگەیەک یان قشر و چینێکی جیاواز لەکۆمەڵگەدا بن و ئەبن بە ئامانجی هەر رەفتار و کردەوەیەک کە هۆکاری روودانی ئازارگەیاندن یان ئەشکەنجەدانی فیزیکی(جەستەیی)، سێکسی(جنسی)، دارووخانی دەروونی و یان هەر جۆرێک لە هەڕەشەکردن و ترساندن کە ببێتە هۆی بێبەشبوونی ژنان لە ئازادییە گشتی و تاکەکەسییەکانی لە کۆمەڵگە و خێزان، ئەمانە و زۆر نموونەی تر ئەچنە چوارچێوەی توندوتیژی دژ بە ژنان.

جاڕنامەی مافی مرۆڤی نەتەوەیەکگرتووەکان توندوتیژی و جیاکاری(تبعیض) بەیەکەوە ئەبەستێتەوە.

هەروەها کۆنگرەی جیهانی بۆ مافەکانی مرۆڤ جەخت لەسەر گرینگیدانی کارکردن لە پێناو نەهێشتنی توندوتیژی دژ بە ژنان لە ژیانی گشتی و تایبەتی و نەهێشتنی سەرجەم شێوازەکانی بێزارکردنی سێکسی و دیدی سکسوالیتە و بازەرگانیکردن بە ژنان و نەهێشتنی هەر جۆرە پێشێلکارییەک لەسەر بنەمای ڕەگەز لە هێنانە کایەی دادپەروەری و هێشتنەوەی داب و نەریتی کۆن و دواکەوتووانە و ناڕۆشنبیری و توندڕەویی ئایینی و لە گشت گرنگتر جێگرکردنی ئاشتی و کۆتایی هاوردن بە شەڕ لە نێوان وڵاتان ئەکاتەوە.

تیت هنور لە کتێبی *النعف السیاسی* ئەیژێ کە توندوتیژی بریتییە لە پەنابرندێکی مەترسیدار لە لایەن دەسەڵاتەوە بۆ تێکشکاندنی هێز و توانای تاکەکان.

لە ٢٥ی نوامبری ساڵی ١٣٦٠ی زایینی سوشکانی میرابل لە وڵاتی دۆمینیکن لەدوای چەندین مانگ ئازار و ئەشکەنجە لە زیندان لەلایەن هێزە ئەمنییەتییەکانی کۆماری دۆمینیکەنەوە کوژران، ٣ خوشک کە تەنیا تاوانیان بەشداری لە چالاکییە سیاسییەکانی ئازادیخوازان لە دژی دیکتاتۆریەتی زاڵ بەسەر دۆمینیکەن بوو.

ئازار و ئەشکەنجە و کوژرانی ئەم ٣ خوشکە و ڕۆڵێک کە لە خەبات دژی دیکتاتۆری حکومەتی دۆمینیکەن لە وڵاتی ئامریکا گێڕایان بوو بە هۆکارێک کە لەدوای ٢١ساڵ و لە کۆبوونەوەی رێکخراوی ژنانی ئامریکای لاتین و دوورگەکانی دەریای کارائیبدا لە بۆگاتای کۆلۆمبییا لە ساڵی ١٩٨١ پێشنیار کرا ڕۆژی ٢٥ی نوامبر وەک ڕۆژی بەرەنگاری دژی توندوتیژی بەرانبەر ژنان ڕابگەینن.

مەبەستی ژنان لەم پێشنیارە هەم رێزگرتن لە خەبات و گیانبازی ئەو ٣خوشکە و هه‌م مەحکوومکردنی تووندوتیژیی لەسەر بنەمای رەگەز هەر جۆرە توندوتیژییەک لەدژی ژنان، هه‌ر له‌ کوشتن و دەستدرێژیكردنه‌سه‌ر لە لایەن هەر دەسەڵاتێکەوە(حکومەت، دەسەڵاتی پیاوسالار؛باوک-برا-هاوسەر-کوڕ)، لە زیندانەوە تا کۆمەڵگە و لە کۆمەڵگەو بۆ بنەماڵە بوو کە لە ساڵی ١٩٩٩ی زایینی لە لایەن رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بە هۆی گرنگی بابەتەکە ئەم ڕۆژە وەک ڕۆژێکی جیهانی بە مەبەستی نەهێشتنی هەر جۆرە توندوتیژییەک دژ بە ژنان دیاری کرا و لەو ساڵە بدواوە ٢٥ی نوامبری هەموو ساڵێک لەلایەن چالاکانی بواری ژنان و یەکسانیخوزانی گشت جیهان بە شێوەهای جۆراوجۆر چالاکی و بابەتەکانی توندوتیژی دژ بە ژنان بۆڵد دەکرێتەوە و دەبێتە ڕۆژەڤ بەمەبەستی سەرەنجڕاکێشانی لایەنە سیاسی و پەیوەندیدارەکان و دەسەڵاتدارانی وڵاتان بۆ تەدبیر لە نەهێشتنی ئەم دیاردە نائینسانییە.

هەر وڵاتێك خوازیاری پێشکەوتن و ئارامی بێت، پێویستە سیستەمی سیاسی گۆڕانکاریی بەردەوام ئەنجام بدات، چونکە ئەگەر ئەو گۆڕانکارییە بەخواست و ئیرادەی خۆی نەکات، ئەوە خەڵکەکەی دەست ئەبەن بۆ ئەو گۆڕانكارییە.

ئاماژەمان کرد کە دیاردەی توندوتیژی بابەتێکی جیهانییە و رووبەڕووی گشت ژنان لە هەر جوغرافیا و ناوچە و وڵاتێکی دنیا ئەبێتەوە تەنانەت ئەو وڵاتانەیش کە لانکەی دیموکراسین بێبەری نین لەم دیاردە بەڵام جۆرەکانی جیاوازە و بۆ نموونە توندوتیژی *سیاسی* لەم وڵاتانە زۆرکەمتر لەو وڵاتانەیە کە سیستمێکی دیکتاتۆری و سەرمایەدارین، بەوەیشەوە هێشتا خەبات بۆ بنەبڕکردن و نەهێشتنی توندوتیژی درێژەی هەیە.

هەرچەندە دەوڵەت دیموکراسی تر بێت توانای زاڵبوون و بەرگرتن و تێکۆشان لە دژی توندوتیژی زیاتر دەبێت و بە پێچەوانەشەوە هەرچەند نادیموکرات بێت توندوتیژی توندتر دەبێت و تێکۆشان لە دژی قورستر.

وڵاتانی جیهانی سێیەم و بەتایبەت ئێران کە خاوەن دەسەڵاتێکی دیکتاتۆر، ئیسلامی و سیستەمێکی پیاوسالارە یەکێکە لەو وڵاتانەیە کە ژنان تێیدا ئاسوودە نین و بە شێوەیەکی سیستماتیک و بەپێی باوەڕە ئایینی و سونەتییەکان و داب و نەریتی دواکەوتووانە چەوساندنەوە و ئازار و ئەزییەتی ژنان بەرچاو و حاشا هەڵنەگرە،

دوای ٤٢ساڵ لە حوکمڕانی ودەسەڵاتی جمهوری ئیسلامی ژنان بەهۆی توندوتیژیی سیاسی و ڕۆڵی دیاریکراو بۆیان، نەک هیچ گەشە و دەسکەوتێکی جایگاهی سیاسی-کۆمەڵایەتیان بەدەست نەهێناوە بگرە ئەوەی کە پێش هاتنەسەرکاری ئەم دەسەڵاتە نگریسە بەدەستیان هێنابوو لێیان سەندراوە و سەرکوت و ئازاردانی فیزیکی، جنسی و رەوانی، لەسەریان ڕۆژ لەدوای ڕۆژ زیاد دەکات و شوناس و کەرامەتی ئینسانیان لێ زەوت کراوە و دەکرێ. یاسای دژە ژن، زیندانیکردن، جیاکاری رەگەزی، سەپاندنی حیجابی زۆرە ملێ، بەزۆر بەشوودان، تەمەنی کەم لە هاوسەرگیری، نەخوێندەواری، نەبوونی پەروەردە لەسەر بنەمای ئینسانی، مەنع لە بەشداری سیاسی و ناوەندی بڕیار، مەنعکردن لە حزوور لە شوێنە گشتییەکان وەک باشگا و سالۆنە وەرزشییەکان، جیاکاری و مەنع لە تێکەڵبوون لەگەڵ پیاوان، هەڵاواردنی رەگەزی، سەربەخۆ نەبوون لە بواری ئابووری، دەست حەقی کەم، خەتەنە و نەهێشتنی هەستی سێکسی، قەتڵی نامووسی، منداڵداری و خزمەتکردن بە پیاو(نە ناسینی خود!) وەک ئەرکی سەرەکی، دەستڕێژی کردنەسەر، دیاریکردنی ئەو پیشەگەلە کە تەنیا بواری خزمەتکردنە، دیاریکردنی ڕۆڵی ژنانە، بە زۆر تەڵاقدان، خاوەن بڕیارنەبوون، نەبوونی پشتیوانی یاسایی بۆ سەرپەڕشتی مناڵ لە دوای تەڵاق و... زۆر نموونەی تر کە پێناسەی ئینسانبوونی ژنی دابەزاندووە بۆ بەکاڵابوون و وەسیلەیەک بۆ چێژبەخشین بەپیاو و خزمەتکار و ژێردەستەبوونیان. توندوتیژی دژی ژنان لە ئێران بابەتێکی نوێ نییە، ڕۆژانە بە سەدان ژن ڕووبەڕووی ئەم دیاردە دەبنەوە ٤٢ ساڵ زۆڵم و زۆری گشتی و دووقات لەسەر ژنان بەتایبەتی یاسای دژە ژن و جێخستنی فەرهەنگی نادرووست! برسیکردن و قەیرانە یەک لەدوای یەکەکان هۆکاری بێدەنگ نەبوونی چالاکانی سیاسی و مەدەنی و بواری مافەکانی مرۆڤ و ژنان لەئێران بەگشتی و کوردستان بەتایبەتیە کە تێبکۆشن پێشێلکارییەکان بەرانبەر مافەکانی ژنان بکەن بە دۆسیە و ئێعتراز لەسەر ئەنجامدەرانی ئەم تاوانە وبە رێکخستی ئاکسیۆن و کەمپەین، ئیعترازاتی خیابانی، پرۆژەگەلی رێکخراوەیی، حەرەکەتگەلی نمادین، نووسینی وتار، رێکخستنی سمینار و پەنێلگەلی سیاسی و فەرهەنگی بەپێی داتا و ئامارەکانی توندوتیژی تۆمارکراو و نەکراو، بەرەنگاری ببنەوە. رۆژی ٢٥ی نوامبر وەک ڕۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان دەنگی یەکسانیخوازان بۆ نەهێشتنی جیاکاری رەگەزی بەرزتر دەبێتەوە و هەوڵ ئەدرێت گوفتمانێکی هاوبەش لە نێوان خەڵک و سیاسەتمەداران درووست بێت بۆ رێزگرتن لە شوناسی ئینسانی ژنان وئاراستەی بیر و هزری یەکسانیخوازی. دیاردەیەکی جددیی وەک توندوتیژی دژ بە ژنان و داکۆکی لە مافەکانی ژنان تەنیا ئەرکی چالاکان و حیزبەکان نییە، چونکە ئەو دووانە لە کۆمەڵە کەسێک پێکدێن، ئەوەی گرنگە هۆشیارکردنەوەی تاکەکەس و گرووهە جیاوازەکانە، تا فشاری سیاسیی دروست بکەن و هاوکات جەماوەریش لە وەها بابەت و پرسێک، ئاگادار بن، پرسێک کە هەمووان تێیدا بەشدارن و ئەبێت هەمووانیش لە ڕاستکردنەوەیدا بەشدار بن، تا ژنان تەنیا لەبەر ژنبوونیان، رووبەڕووی توندوتیژی و چەوسانەوە نەبنەوە.

ئەگەر دامەزراوە دیموکراتیەکان، ڕێکخراوە مەدەنیەکان و ئەحزاب و سەندیکاکان، ڕاگەیاندن و تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان نەبن ڕادەی کارەساتەکان زۆر خراپتر و قووڵتر لە ئێستا ئەبوو، بەڵام هەبوونی ئەم دامەزراوانە کە لەڕاستیدا دامودەزگایەکن یەکسانی و تەوازن دروست ئەکەن و لۆژیکی سیاسی- و مەدەنی ناچار ئەکەن پەیڕەوی لە بنەمای ئینسانی- و بەڕێوەبردنێک بکەن لەسەر بنەمای ستراتیژە مەدەنی و شارستانییەت بێت بەم هۆیەشەوە دەبنە هۆکاری بەرگری لە توندئاژۆیی و نەهێشتنی پێشلکاری.

یەکخستنی داخوازییە یەکسانیخوازانەکان وەک خواست لەسەر دەوڵەتی سێکولار، هەموارکردنی یاسا و بەرابەری و یەکسانی نێوان ژن و پیاو بونیادنانی نیزامێکی ئاموزشی لەسەر بنەمای زانست و بە دوور لە هەر مۆدێلێکی ئایینی، چارەسەرکردنی هەژاری و قەیران، هوشیارکردنەوەی ژنان و ناسینی خود، سەبەخۆبوونی ئابووری و نەهێشتنی زۆڵم و زۆرداری چارەسەری سەرەکین بۆ نەهێشتنی توندوتیژی دژ بە ژنان و ئەوەی ئێستا مێژوو ئەگۆڕێت هوشیاری و زانستە نە توندوتیژیی و زۆرگۆیی! ئەوەی زانستی پێی بێت دەسەڵاتە.

ئه‌م بابه‌ته 2594 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌