موختار ئەحمەدی
لە جیهانی پڕ لە هەورازو نشێوی سیاسەتدا کە هەمیشە وەک دونیایەکی ئاڵۆز ناوی لێدەبرێ رەچاوکردنی پڕەنسیپ و دیسیپلین لە هەڵسووکەوتی کۆمەڵایەتی، وتاردان، نووسین و هەڵوێست گرتن بەرانبەر بە پرسە گرینگ و بەڕۆژەکانی سەردەم کە مانشێتی میدیاکانی بۆخۆی دەستەبەر کردووە پێویستی بە هەبوونی تێفکرین و تێڕامانی هەمە ڕەهەندی هەیە کە زۆرجار دەبێتە پێوانەی هەڵسەنگاندنی ئاستی وشیاری سیاسی و تەنانەت کەسایەتی کۆمەڵایەتی و ڕێژەی دڵسۆزی کەس وەک تاک یا لایەنێکی دیاریکراوی سیاسی کە خۆی وەکو پێشڕەو و خاوەن ئەزموون پێناسە دەکات.
لێک تێنەگەیشتن یا نەزانین لە شێوازی ڕەخنەگرتن کە خۆی لەبنەڕەتدا دەتوانێ بە دو بەشی جیاواز دابەش بکرێت. یەکەم ڕەخنەی روخێنەر کە لە راستیدا ئاو بە ئاسیاوی دوژمن و نەیاران کردندا خۆی دەردخات کە نەک هەر قازانج بە لایەنی رەخنەلێگیراو ناگەیەنێت بەڵکو کەسی رەخنەگریش لە لایەن نەک هەرتاکی سیاسی بەڵکو تاکی ئاسایی کۆمەڵگایشەوە تووشی روخان دەبێت.
دوهەم ڕەخنەی داهێنەر کە هەم بە زمانی گونجاوی خۆی و هەم بە پێی مەنتیقی سیاسی و لۆژیکیانە باس دەکرێ کە دەبێتە،هۆکاری لابردن یا کەمکردنەوەی ئەوکەموکووڕیانە کە بوونەتە هۆکاری ڕەخنەگرتن لە لایەنی بەرانبەر ئەگەر تاک یا حیزبێکی سیاسی بێت.
تاکی سەردەم بەهۆی ئەو گڵۆبالیزەیشێنەی کە لە جیهانی سەردەمدا هاتووەتە ئاراوە بەهۆی پێشنیار، رەخنە و ئەو ئاخافتنانەی کە رۆژانە دەیگرێت یا دەیکات زۆر زوو دەچێتە خانەی قەزاوەتی کۆمەڵگاوەو لەدادگایەکی خەڵکیدا هەڵسەنگاندنی بۆدەکرێت.
تاکی سیاسی کەهەڵوێست وەردەگرێ دەبێ بیرلێکراوە و بە پێی دوورنیگایەکی هەمە ڕەهەند بێت کە پڕەنسیپە دیارە ناسراوەکانی تێدا پێشێل نەکرێت.ئەم پڕەنسیپانە دەتوانێ لە گوفتار، نووسین، شێوازی جلوبەرگ پۆشین، ڕەچاوکردنی ئەدەب و ئێحترام روو بە لایەنی بەرانبەر، ڕێز لە ئایدۆلۆژی، خەتی سیاسی و فیکری جیاواز خۆی نیشان بدات و ئەوانە ببنە پێوانەی هەڵسەنگاندن.
بەداخەوە نەبوونی پڕەنسیپ و دیسیپلین یەکی لە تایبەتمەندیە نەگۆڕەکانی بەشێک لەو کەسانەیە کە ساڵانێکی دورودرێژ چالاک و هەڵسووڕاوی سیاسی بوون کە هێشتا بەهۆی کاڵ بیرکردنەوە لە گۆڕەپانی سیاسەتدا و یا تێنەگەیشتن لە پلۆرالیزمی سیاسی هەرکامەیان بۆ خۆیان وەک دیکتاتۆرێکی بچووک ستالینوار قەزاوەت دەکەن، بڕیار دەدەن و حوکمیش ئیجراو بەڕێوە دەبەن بە بێ هیچ لێکدانەوەیەکی واقێعی و بە پێی بنەما سەرەتاییەکانی هەوڵدان بۆ ڕێئالیزمێکی تایبەت بەو کەیسەی کە بووەتە جێگای قەزاوەتی تاک یا توێژێکی دیاریکراوی سیاسی لە کۆمەڵگادا.
بێ پڕەنسیپی لە ئایدۆلۆژیە چەپ و ڕاستەکاندا وێکچوونی وەک یەکیان هەیەو هەردولایەن لەکاتی ناکۆکی و گرژییەکانی نێوان باڵەکانی تایبەت بە ئایدۆلۆژیاکی دیاریکراو ئەم ئەوی دیکە بەتاوانبار و لادەر لە ڕێگای راستەقینە تۆمەتبار و تاوانبار دەکات. لەناو راستەکان رەوتە ئیسلامییەکان بە نمونە هەمویان بۆ چوونە بەهەشت و دونیای هەتاهەتایی تێدەکۆشن کەچی هیچکامیان ئەوی دیکەیان بە ڕاست نازانێت.
لەبەرەی چەپ کە لێرەدا کۆمۆنیزم مەبەستە بەحوکمی ئەوەی ئایدۆلۆژیەو قابیلی تەفسیر و دەتوانێ لێکدانەوەو شرۆڤەی جیاوازی بۆ بکرێ ئەوانیش لە بەدیهێنانی جیهانێکی باشتر بۆ کۆمەڵگا و بونیات نانی کۆمەڵگایەکی سۆسیالیستی و دوائامانج هەمان کۆمۆنیزمە کەچی ئەمانیش وەک بەرەی راست کەس کەسی قەبووڵ نییەو دەیان حیزب و رێکخراوی جۆراوجۆر لە شکڵ، پێناسەو مۆدێلی حیزبایەتی بوونیان هەیە کە هەموویان خۆیان بە بەرحەق و ئەوانی دیکەیان بەلادەر لە سۆسیالیزم و کۆمۆنیزم تاوانبار دەکات.
بوونی باوەڕ، فیکر و بۆچوونی جیاواز لەکۆمەڵگای کوردیدا پێویستە و یەک لە پێناسەکانی دیمۆکراسی و فرەچەشنیە وەک چۆن لە ئوروپا بوونی هەیە و هەمووان سەرەڕای جیاوازییەکانیان ڕێز لە بۆچوون و ڕوانگەی یەکتر دەگرن کوردیش پێویستی بەو کلتوورە هەیە کە دەبێ هەوڵی بۆ بدرێت و ژێرخانێکی فیکری بۆ ساز بکرێ تا تاکی کۆمەڵگا بەرەو ئەو ئاقارە بچێت کە سەرەڕای رەخنەگرتن فێری رێز و ئێحترام گرتن لە لایەنی بەرانبەریش ببێت.
چوون ئەگەر بەرەو ئەو ئاقارە نەڕۆین نەک هەرناتوانرێت بەختەوری بۆ کۆمەڵگا بەدیای بێنین بەڵکو زیاتر تووشی پێکدادان دەبین و خەسارەکەیشی تەنیا ئیلیتی سیاسی یا رۆشنبیری کۆمەڵگا ناگرێتۆ بەڵکو روبەڕوی هەمو تاکی کۆمەڵگا دەبێتەوە.
کەوایە بوونی پڕەنسیپ و دیسیپلین وەک لفەو دوانەی سەرکەوتنی تاکی سیاسیە کە ئەگەر لێی بێبەش بوو ناتوانی پلەکانی سەرکەوتن بەدەست بێنێت بەڵام ئەگەر خاوەن و هەڵگری تایبەتمەندیەکانی کەسێکی بە پڕەنسیپ بوو نیشان لە هەبوونی عەقڵانییەت و بەڕۆژبوونی ئەو تاکەیە کەهەڵگری ئەو تایبەتمەندیانەیە.
. زۆرجار خەڵکانێک بە بێ بیرکردنەوەی خۆیان لەرووی ڕق و قینی کوێرانە لەتاک یا لە حیزبێکی سیاسی نووکی پەیکانی دوژمنکارانەی خۆیان نیشان دەدەنو شمشێرەکەیان لەروو دەکێشن، لەوەها گۆڕەپانێکی سیاسیدا کە بە بێ لێکدانەوەی درووست، بە بێ هیچ بنەمایەکی سیاسی و واقێعی هەمو پڕەنسیپێکی ئەخلاقی دەشکێنن و دەبەزێنن کە لە راستیدا بەجێگای ئەوەی تیرۆری لایەنی بەرانبەر بکرێت تیرۆری کەسایەتی خۆیان دەکەن کە نموونەکانیان زۆرن و خوێنەر دەتوانێ بە هاسانی بیانبینێتەوە.
لەماوەی حەوتووی رابردوودا بەهۆی دەسگیرکردنی چوار پێشمەرگەی کۆمەڵە لەناوچەی ورمێ حیزب و خەڵکانێک هاخەمی و پشتیوانی خۆیانیان دەربڕی کە دەتوانین ئاماژە بە بەشێک لە ئۆپۆزیسۆنی سەرتاسەری ئێران و ئەحزابی نەتەوەکانی دیکە بکەین کە هاوخەمی کۆمەڵە بوون و پشتیوانی خۆیانیان بۆ ئازادکردنی ئەو چوار پێشمەرگەیە دەربڕی کە جێگای دەستخۆشی و لەیادەوەری مێژووی کۆمەڵەدا وون نابن و لەناو دڵیشماندا تۆماریان دەکەین.
لە بەرانبەریشدا کەسانێک بە گوتار، نووسین و هەڵوێست گرتنیان هەمو سنورێکی ئەخلاقی و سیاسیان تێپەڕاند کە لێرەدا دوپاتکردنەوەیشیان وەک فاکت، قەڵەم شەرمەکات لەنووسینەوەیان و حەتمەنە یا خوێندوتانەتۆ یا بەجۆرێک بیستوتانە کە خۆشبەختانە رێژەی ئەوکەسانە لەقامکەکانی دەست تێناپەرن.
ئه‌م بابه‌ته 356
جار خوێنراوه‌ته‌وه